Utrecht blijft groeien. Waar gaan deze mensen wonen en hoe?

Artist impression van Wisselspoor

Tekst Robert Oosterbroek

Het is al vaak gezegd: Utrecht is de snelst groeiende stad van Nederland. De komende jaren komen er ongeveer 80.000 nieuwe inwoners bij. De stad wordt echter niet groter. Nu is het al lastig om een goede woning in Utrecht te vinden. Er moet dus flink bijgebouwd worden. De stad moet gaan verdichten. Maar hoe gaan we dit doen?

Op veel plekken wordt er gebouwd aan woningen in Utrecht, maar voorlopig is dit niet voldoende. De vraag naar de juiste huizen is veel groter dan het aanbod. Daarbij komen er ook steeds meer mensen in de stad wonen. De verdichtingsopgave is een van de grootste uitdagingen van Utrecht. Vooral omdat veel mensen menen dat het nu al te druk is in de stad. Toch kan het verdichten van Utrecht ook bijdragen aan het vergroten van de leefbaarheid. De stad kan er zelfs prettiger door worden, zo menen verschillende architecten en ontwikkelaars. We spraken er twee die toelichting geven over hoe hun project in Utrecht bijdraagt aan de verdichting, en aan andere opgaven waar de stad voorstaat.

Uitgelezen kans

De verdichtingsopgave is juist een uitgelezen kans voor heel Nederland, zo meent Albert Herder. Hij is architect en een van de vier partners van Studioninedots. Studioninedots is onder andere verantwoordelijk voor projecten als het Smakkelaarsveld en Wisselspoor.

Wisselspoor wordt een nieuwe wijk tussen het spoor en de Amsterdamsestraatweg in Utrecht met honderden woningen en met voorzieningen. Voor Herder en zijn bureau een mooie uitdaging om de verdichting van Utrecht in de praktijk te brengen en de positieve kanten ervan uit te lichten. “Want als je het verdichten goed doet, staat dit niet op gespannen voet met de leefbaarheid. Die wordt zelfs versterkt doordat we er een goede mix van woningen en van werkruimtes, horecavoorzieningen en type buitenruimtes maken. In Wisselspoor wordt het gebied bijvoorbeeld veel groener dan in de oude situatie, bouwen we voort op de industriële kwaliteit en wordt rekening gehouden met het terugdringen van het autoverkeer door een autoluwe wijk te creëren.”

Herder benadrukt dat het bij verdichten niet alleen om extra woningen of alleen extra voorzieningen gaat. Wisselspoor noemt hij een integrale duurzame ontwikkeling. “Het is géén gebied vol met grootschalige publieke voorzieningen, maar juist een ontspannen plek, waar diversiteit en kleinschalige voorzieningen en activiteiten de boventoon voeren. Zo maakt het gebruik van haar unieke kwaliteiten en wordt de omliggende wijk niet belast met een te grote verkeersdruk.”

Wisselspoor is ontwikkeld volgens Studioninedots’ strategie Cityplot. Het Cityplot-concept maakt flexibel inspelen op verandering in behoeftes mogelijk. Het is namelijk gebaseerd op compacte plots, stadse bouwblokken met meerdere gebouwtypes en een grote diversiteit aan bewoners en gebruikers die collectief betrokken zijn bij hun wijk. “Veranderingen in onze mobiliteit, energie- en ruimtegebruik vragen om nieuwe systemen. Daarom moeten we in de stad van de toekomst zorgen voor een hoge en wijdverspreide mix van mensen, bestemmingen, activiteiten. Wil je een deelauto gebruiken, dan zal je andere mensen nodig hebben die dat ook willen. En die ander moet de auto nodig hebben op het moment dat jij dat niet doet. Kortom, het functioneren van de stad wordt afhankelijk van diversiteit.”

Zo kan het verdichten niet alleen bij Wisselspoor, maar in heel Nederland een win-win situatie worden: “Er is een nijpend tekort aan woningen en ons vervoersnetwerk is onvoldoende ingericht op de meer compacte en gedifferentieerde stedelijke omgeving van de toekomst. Ook is er de dringende noodzaak om de overstap te maken naar hernieuwbare energiebronnen. Het is een karwei dat decennia in beslag zal nemen en waarvoor geen vastomlijnd plan bestaat, maar dat ook een uitgelezen kans biedt om Nederland rijker, hechter en schoner te maken. Koppel dus de verdichtingsopgave aan deze grote maatschappelijke opgave en er ontstaat een win-win situatie.” Daarbij mogen volgens Herder vooral bestaande bebouwing en de inwoners niet de dupe worden van het verdichtingsproces.

Hoogbouw

Denken we aan verdichting, dan denken we ook vaak aan hoogbouw. Nu geldt er in Utrecht nog de norm dat er niet hoger gebouwd moet worden dan de Domtoren (112 meter), maar naast het station verrijzen de komende jaren wel enkele torengebouwen van ruim 90 meter. Bart Mispelblom Beyer is mede-eigenaar en architect bij Tangram. Zijn bureau is verantwoordelijk voor de Galaxy Tower. Een, voor Utrechtse begrippen, gigantische hotel- en woontoren van 92 meter hoog aan het Jaarbeursplein. Op de eerste etages komt het 4-sterren Amrâth Galaxy Jaarbeurs Hotel met circa 250 kamers, een restaurant, zwembad en wellness. Daarboven komen ruim 300 appartementen.

Verdichten is vooral een term is die de afgelopen jaren steeds meer wordt gebruikt, maar Mispelblom Beyer zet zich al meer dan 15 jaar in voor deze opgave. “Toen er nog volop over Vinex werd gesproken spraken wij ons juist uit voor verdichten, maar wel op een slimme manier ofwel ‘intelligent intensiveren’. Op deze wijze wordt niet alleen het landschap gespaard, maar ook de vitaliteit van de stad versterkt. Dit betekent niet een maximalisatie van de dichtheid die ten koste gaat van de stad, integendeel: het biedt kansen voor het creëren van aantrekkelijke woon-, werk- en leefruimte.”

Mispelblom Beyer meent dat door verdichting van de stad, de onbebouwde plekken in dezelfde stad veel meer in betekenis toenemen. “Wij noemen dit betekenisvolle leegte. De stad wordt niet alleen gevormd door de gebouwen, maar juist ook door de leegte die daar tussen ligt. Hoe dichter we gaan bouwen, hoe belangrijker die niet-bebouwde gedeeltes worden. Het Japans kent het begrip MÀ, dat zoveel betekent als ‘de betekenisvolle ruimte’. Het is de spanningsvolle stilte tussen twee muzieknoten, of de pauze tussen twee zinnen in een toneelstuk. Wij vertalen dit door naar de stedenbouw en de architectuur- want juist op de overgang van die twee zijn de interessante oplossingen te vinden.”

Een ander belangrijk punt waar Mispelblom Beyer dezelfde mening aanhangt als Herder is dat de verdichtingsopgave juist een mooie moment is om steden te verduurzamen. “Wij zien duidelijk een relatie tussen verdichten en verduurzamen. We wonen met steeds meer mensen op steeds minder grond en voor iedereen moet energie opgewekt worden en voedsel geproduceerd worden. We moeten dus het land dat we nu nog hebben met rust laten en vooral binnenstedelijk gaan bouwen. En dan op zo’n manier dat het duurzaam gebouwd wordt en duurzaam gebruikt kan worden.”

Deze aspecten komen ook terug in het megaproject Galaxy Tower. “Wij zijn niet zomaar begonnen aan het ontwerp van dit gebouw. We zijn het gesprek aangegaan met de gemeente Utrecht en andere partijen. Wij hadden natuurlijk wel een idee wat voor gebouw het moest worden, maar je wilt ook de wensen horen van de stad. Utrecht heeft heel veel ontwikkelingen doorgemaakt aan de andere kant van het station. De Jaarbeurskant bleef lang een soort van woestijn. Maar er gaat een enorme activiteit komen en wij mogen als eerste aan de slag. Ons gebouw moet straks als een cruciaal scharnierpunt gaan werken tussen het zakelijke Jaarbeursplein en de nieuw te ontwikkelen woonbuurt.”

De enorme toren van meer dan 90 meter hoog moet naast een hoog stedelijk gebouw dus ook juist aanhaken bij die woonbuurt. “Dit is straks terug te zien in de verschijningsvorm. Zo nemen we uit het gebouw een aantal happen waardoor we geveltuinen kunnen aanleggen. Dit groen zorgt niet alleen voor sfeer maar ook voor een leefbare uitstraling. Daarnaast krijgt het gebouw hele grote ruimtes op straatniveau waardoor het prettig wordt om hier te verblijven, zowel binnen het gebouw als buiten op straat. Er moeten zo weinig mogelijk gesloten plinten ontstaan waardoor het gebouw een vriendelijke uitstraling krijgt en we zo veel mogelijk eyes on the streets hebben. Het is ons ook gelukt om de expeditie, want zo’n gebouw met hotel en appartementen heeft dat wel nodig, inpandig te maken. Dat is gigantisch ingewikkeld, maar zorgt wel voor een veel betere uitstraling en minder last op straat. Het gebouw is opgebouwd in verschillende kleinere gestapelde blokken, om de schaal te breken en daarmee hanteerbaar te maken voor bewoners van de nieuwe buurt.

Daarnaast is de duurzaamheid waar bureau Tangram zich hard voor maakt ook terug te zien in het gebouw. “Duurzaamheid is verschrikkelijk belangrijk. Als bureau roepen wij ook dat we met het verdichten van de stad ook vooral moeten verduurzamen. Bij de Galaxy Tower hebben we dus veel groen aangebracht en brengen we zonnepanelen aan op de gevel van het gebouw.” Die gevel van het torengebouw is volgens Mispelblom Beyer naast de zonnepanelen sowieso bijzonder: “Door het gebruik van verschillende keramische elementen die we op diverse manieren toepassen, krijgt het gebouw een open structuur. Dit wordt gesterkt door de geveltuinen. Veel gebouwen zijn zo’n plat als een dubbeltje, maar dat gaat de Galaxy Tower niet worden. Het wordt qua formaat dan wel een monster van een gebouw, maar het heeft de uitstraling van een grote vriendelijke reus.”

Artikel verschenen in DUIC 8-3-2019