Routes naar de
Landschappen van Verlangen
Zonne-energie als aanjager van landschappelijke ontwikkeling
De energietransitie zal een integraal onderdeel worden van landschappen die hoe dan ook zullen veranderen op weg naar 2030 en daarna. Welke landschapskwaliteit is daarbij acceptabel, welke is beter? Deze website biedt een pleidooi voorbij een landschap van acceptatie waarin duurzame energieproductie het centrale doel is, naar een landschap van verlangen waarin duurzame energieproductie bijdraagt aan landbouwtransitie, biodiversiteit en robuuste landschapsontwikkeling.
Beeld: VISTA Landschapsarchitectuur
In een landschap van acceptatie is het inpassen van zonnevelden (en windturbines) dominant, in een landschap van verlangen worden slimme combinaties gemaakt met waterbeheer, circulaire landbouw, natuurontwikkeling en recreatie: een gebundelde aanpak. De weg hiernaartoe is niet eenvoudiger maar in veel opzichten wel wenselijker. Zeker in het Groene Hart waar vooral zonnepanelen een plek moeten vinden tussen koeien, weidevogels en trotse bewoners in een eeuwenoud en hooggewaardeerd landschap.
Ontwerpend onderzoek met verschillende scenario’s en ambitieniveaus helpt bij het verkennen van deze betere toekomst. Met ontwerpvoorbeelden, columns van mensen uit het werkveld en een politieke routekaart richten de initiatiefnemers van deze website zich op iedereen die te maken heeft met de komst van zonnevelden: bestuurders, ambtenaren, bewoners, ondernemers, boeren, natuurorganisaties, waterschappen en ontwerpteams.
Landschappen van Verlangen is een project van AORTA, PARK-Utrecht, MooiSticht en Ben Kuipers Landschapsarchitect in samenwerking met vijf deelnemende gemeenten in de Lopikerwaard: Woerden, Lopik, IJsselstein, Montfoort en Oudewater.
LEESWIJZER
Lees meer over wat de Groene Hart kwaliteit precies inhoudt, welke verlangens er zijn in het Groene Hart, bekijk de verschillende routes die kunnen leiden naar een Landschap van Verlangen, verdiep je in ontwerpen waar zonnevelden als middel worden ingezet voor landschapsontwikkeling, lees verschillende columns over welke stappen nog gezet moeten worden om te komen tot een Landschap van Verlangen en laat je tot slot inspireren door de Padlet: een community of practice waar iedereen zijn voordeel mee kan doen.
WAT IS GROENE HART KWALITEIT?
Het Groene Hart is een waardevol agrarisch cultuurlandschap, dat wordt omringd door een snel verstedelijkende omgeving. Dat contrast tussen de hoogstedelijke omgeving en het grootschalige, open landschap maakt het Groene Hart extra waardevol.
Behalve van waarde als recreatiegebied voor de stedeling in een agrarisch cultuurlandschap, speelt het Groene Hart ook een steeds grotere rol als energieproducent, als wateropvang en als natuurgebied.
In het Perspectief Groene Hart 2040 (2017) worden de kernkwaliteiten van het Groene Hart genoemd. Als basis voor die kernkwaliteiten speelt de gevarieerde bodemopbouw en het fijn vertakte watersysteem een fundamentele rol.
Landschappelijke diversiteit
Contrast tussen onmetelijke weidsheid van de polders en de menselijke maat en detail op de kades en linten.
Openheid
Vergezichten, lage horizon, weidse luchten, lange lijnen.
Rust en stilte
Natuurbeleving; met name vogels, oevervegetatie en kruidenrijk grasland.
Relatie met het stedelijk gebied
Het Groene Hart is een belangrijke factor voor het vestigingsklimaat van bedrijven en voor de leefomgevingskwaliteit van bewoners rondom.
VERLANGENS UIT HET VELD
In het Groene Hart spelen naast de energie-opgave nog andere grote ambities die in de komende tien jaar enorme aanpassingen vragen: de woningbouwopgave, het herstel van biodiversiteit, de landbouwtransitie, de reductie van stikstofdepositie, het tegengaan van bodemdaling, klimaatadaptatie en tenslotte recreatie. Wij vroegen verschillende partners en betrokkenen naar hun ideale landschap van verlangen:
“In mijn landschap van verlangen is naast water als ordenend principe voldoende ruimte voor ander toekomst robuuste functies. Functies die complementair zijn of elkaar aanvullen en versterken. Landbouw, groene energie, natuur en recreatie om een paar te noemen.”
“Mijn landschap van verlangen is een groen en open landschap met koeien.”
“Mijn landschap van verlangen is een omgeving waarin mensen kunnen genieten van de openheid die afgewisseld wordt door groenstroken in lengterichting, ruimte voor vee om te grazen, zonnepanelen die zo min mogelijk van de weg en bewoning zichtbaar zijn, met ruimte voor wilde planten en waterpartijen.”
“Energie en je mooie natuurlijke omgeving zijn geen echte bondgenoten. Maar door energie en je natuurlijke omgeving in gebiedsontwikkelingen te koppelen aan ontwerp en organisatie ontstaat een krachtig instrument waarbij energie dienend kan zijn aan je natuurlijke omgeving, en andersom.”
“Het vernatte veenweidegebied zal in de toekomst bestaan uit uitgestrekte weidevogelarealen in combinatie met de hoger liggende agrarische bedrijven met huiskavels. De agrarische bedrijven zullen naast het gebruik van de huiskavels, de natte veenweiden als veldkavels extensief beheren. Het beheer van de veldkavels zal in nauw overleg met de natuurorganisaties worden uitgevoerd.”
DE ROUTEKAART
Ons land en ook het Groene Hart zijn simpelweg te klein om alle ruimtelijke wensen naast elkaar te kunnen plaatsen. Ons pleidooi: voorkom een geïsoleerde aanpak van de energie-opgave waarbij opgaven elkaar in de weg zitten met gevolg dat ze beter weggestopt kunnen worden achter een schaamrandje groen. Werk in plaats daarvan aan een samenhangend en duurzaam perspectief voor het landschap. Integraal waar je opgaven kunt bundelen, enkelvoudig waar het echt niet anders kan.
Andere route
Een samenhangende aanpak vereist een andere route dan wat nu gebruikelijk is. Vanuit een brede scenariostudie naar de toekomst van gebieden, ontstaat een beter beeld van het ambitieniveau voor een landschap van verlangen en wat dit vraagt van overheid, burgers en uiteindelijk ook de markt. Door gebiedsopgaven centraal te zetten, wordt het opwekken van duurzame energie een middel in plaats van een doel op zich. Een bredere aanpak vergt wellicht meer tijd, maar de landschappelijke kwaliteit en maatschappelijke opbrengsten van een integrale landschapsontwikkeling zullen vele malen hoger zijn.
Ontwerpend onderzoek
Ontwerpend onderzoek is één van de hulpmiddelen die ingezet kan worden om te onderzoeken hoe de duurzame energie-opgave kan worden verbreed. Zo kan ontwerpend onderzoek bijvoorbeeld helpen bij het verkennen van verschillende scenario’s waarin nieuwe inzichten en innovaties worden getest. Als de mogelijkheden zijn verkend, kan vervolgens samen met alle betrokkenen het ambitieniveau worden bepaald: kleinschalig op perceelsniveau, een aantal percelen gecombineerd of de hele polder erbij betrekken?
In de routekaart hieronder staan verschillende routes hoe te komen tot een landschap waar verschillende opgaven met elkaar zijn verweven. De route waarin de zonne-energie centraal staat (landschappen van acceptatie) en verschillende routes waarin duurzame energieopwekking onderdeel is van andere gebiedsopgaven, oftewel een Landschap van Verlangen. Van perceelsniveau tot integrale landschapsontwikkeling.
Ga met je muis over één van de ‘hotspots’
in de kaart voor meer informatie over een
onderwerp. (alleen in desktopversie)
Voorbeeld: Zonneveld Leeksterveld
Voorbeeld: Solarpark De Kwekerij
Voorbeeld: Karres en Brands
Voorbeeld: DS strokenteelt
Voorbeeld: Karres en Brands
Voorbeeld: Vista optie 2
Voorbeeld Vista optie 1
Voorbeeld: Urban Synergy
Voorbeeld: frambozenkweker
ONTWERPEND ONDERZOEK
Vier teams met telkens een landschapsarchitect als coördinator: VISTA, Karres & Brands, DS Landschapsarchitecten en UrbanSynergy hebben ontwerpend onderzocht hoe het energievraagstuk kan worden gecombineerd met andere gebiedsopgaven, zoals bodemdaling, landbouwtransitie en natuurontwikkeling. Het gaat om twee studiegebieden in de Lopikerwaard: het veenweidegebied ten noorden van Oudewater en de oeverwallen van de Hollandsche IJssel ten noorden van IJsselstein. Beide gebiedstypen hebben een eigen structuur en karakter en vragen om een aparte benadering. De uitkomsten van deze onderzoeken zijn ook een inspiratie voor soortgelijke gebieden in het Groene Hart.
De twee studiegebieden in de Lopikerwaard
(klik op de afbeelding voor grotere weergave)
Vista Landschapsarchitectuur
Team Vista heeft zich grondig verdiept in de landschapsstructuur, bodemgesteldheid en de water- en natuuropgave van de polder bij Ruigeweide om uit te kunnen vinden hoe energieproductie kan bijdragen aan de kwaliteit van het landschap. Door de laagste en natste delen daarvoor in te zetten, in combinatie met waterbuffering en natuurontwikkeling, ontstaat een nieuw aantrekkelijk en productief landschap. Daarbij zijn twee aanvliegroutes ontwikkeld die ook tot twee verschillende landschappen leiden: een kavelsgewijze mix van landbouw, natuur en energieproductie van voor naar achter op het kavel en een polderbrede aanpak, waarbij met een nieuwe kade een energie- natuur- en waterlandschap wordt gescheiden van het agrarisch productielandschap. Bijzonder daarbij is het toepassen van solitaire draaibare hoge zonnepanelen die zich goed laten combineren met ander landgebruik. Team Vista biedt een perspectief voor zowel een geleidelijke als een ingrijpende aanpak, die in beide gevallen als collectief wordt uitgevoerd.
Bekijk de presentatie
Meer info
- Bekijk de presentatie van Vista (PDF)
- Meer over dit Landschap van Verlangen op de site van Vista.
Urban Synergy
Het team van Urban Synergy visualiseert in haar ijzersterke analyse hoe door de marktwerking logischerwijs de zonnevelden zullen worden ontwikkeld. Deze optelsom is hun schrikbeeld. Ze ontwikkelen een robuust landschap waar andere ruimtelijke opgaven zoals bodemdaling, klimaatadaptatie en herbezinning van de landbouw worden meegenomen. Op basis van de landschapslogica ontstaat er binnen de historische ontginningsstructuur een driedeling in het landschap. Bodem en water zijn sturend voor de bestaande en nieuwe functies in het landschap. Op de hogere delen van de oude stroomruggen wordt de agrarische functie versterkt. In het middengebied ontstaat er door het verhoogde waterpeil een nieuw productielandschap. Het laagste deel wordt een natuurrijk moeraslandschap wat ruimte biedt voor grootschalige opwek van zonne-energie. Volg de landschapslogica bij ingrijpende veranderingen en er ontstaat een robuust en toekomstbestendig landschap voor iedereen!
Bekijk de presentatie
Meer info
- Bekijk de presentatie van Urban Synergy (PDF)
- Meer over dit Landschap van Verlangen op de site van Urban Synergy.
Karres en Brands
Team Karres en Brands heeft een radicale conclusie ingebracht. Als er geen windturbines worden geaccepteerd in het open Groene Hart, dan moeten er zóveel hectaren aan zonnevelden komen, dat er al snel een verrommeling ontstaat op de oeverwallen.
Volgens Karres en Brands is het dus het beste om te investeren in een meer robuust casco, een ruimtelijk raamwerk die tevens de oeverwallen ontsluit en doorwaadbaar maakt voor al die stedelingen van de metropoolregio Utrecht. Een casco dat tevens klimaatrobuust en waterverstandig is. De verschillende grondgebruiksvormen op de oeverwal zijn door het ontwerpteam zorgvuldig ontworpen met aandacht voor de randen die zowel veilig zijn tegen vandalisme en tegelijk routes vormen voor recreanten; technische aansluitpunten zijn nieuwe follies of schuren in het landschap. Zo kan er met moderne technologie een oude romantiek van verlangen ontstaan die in de volgende decennia uitgroeit tot een samenhangend landschapspark met agrarische functies waar zonnepanelen op innovatieve wijze mee zijn verweven.
Bekijk de presentatie
Meer info
- Bekijk de Presentatie van Karres en Brands (PDF).
- Meer over dit Landschap van Verlangen op de site van Karres en Brands.
DS Landschapsarchitecten
DS heeft met hun bijdrage aan het ontwerp voor het verhoogd vlindernet boven de weg bij de Strabrechtse heide in Brabant al laten zien dat ze natuurinclusief ontwerp in nieuwe producten kunnen omzetten. Ze presenteren hier een visie voor de oeverwallen die uitgaat van fijnmazige strokenteelt, langgerekte agrarische velden met steeds wisselende teelten in combinatie met precisielandbouw. Doordat het grondgebruik kleinschaliger is dan de huidige monoculturen en de teelten steeds wisselen, zijn de gewassen beter bestand tegen ziektes en wisselende perioden van droogte en regenval.
Daarnaast doet DS-landschapsarchitecten een voorstel voor een in het oog springend, verplaatsbaar paneel in de vorm van een gestileerde kever, welke deel uitmaakt van de wisselende teelten. In de winter staan de panelen op de kale maisakker, in de zomer bieden de panelen schaduw aan het vee in de wei. Wordt de zonnepanelen-kever het nieuwe Groene Hart beeldmerk en een landschapselement van verlangen?
Bekijk de presentatie
Meer info
- Bekijk de presentatie in PDF.
- Meer over dit Landschap van Verlangen op de site van DS Landschapsarchitecten.
COLUMNS
Zeven korte bespiegelingen op het Landschap van Verlangen.
COMMUNITY OF PRACTICE
Het delen van kennis is belangrijk omdat we dan met elkaar sneller grotere stappen kunnen zetten richting innovatieve oplossingen en voorkomen dat ieder voor zich het wiel moet uitvinden. De Padlet van Landschappen van Verlangen is een verzameling van referenties en achtergrondinformatie over zonnevelden. Van voorbeelden van gerealiseerde zonnevelden in combinatie met ander landgebruik tot afwegingskaders duurzame energie van gemeenten.
OVER ONS
Landschap van Verlangen is een project van:
- Architectuurcentrum AORTA
Eveline Paalvast - Provinciaal Adviseur Ruimtelijke Kwaliteit (PARK) Utrecht
Paul Roncken
Ymkje van de Witte - MooiSticht
Jolanda van Looij - Ben Kuipers Landschapsarchitect
In samenwerking met de vijf deelnemende gemeenten: Woerden, Lopik, IJsselstein, Montfoort en Oudewater.
In samenwerking met vier ontwerpbureaus:
Met speciale dank aan de vele betrokkenen bij dit project: bewoners, boeren, gemeenten, provincie, waterschap, natuurorganisaties en de energiesector die actief zijn in de Lopikerwaard.
Ontwerp Routekaart: Noortje Holdijk
Webdesign: Inzet Advies
Eindredactie: Niels Huizinga (AORTA)
CONTACT
Wil je meer weten over het project, de Routekaart, het ontwerpend onderzoek of de deelnemers van Landschap van Verlangen? Neem dan contact op met Architectuurcentrum AORTA:
Tel +31 (0)30 232 16 86
E-mail aorta@aorta.nu
Landschap van Verlangen is mede mogelijk gemaakt door de provincie Utrecht en het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie. Het is een van de projecten binnen de open oproep Ruimte voor klimaat en energie die onderdeel is van de Voucherregeling Ruimtelijk Ontwerp.
