Datum: 26-04-2017
Het Utrecht Science Park bouwt voortvarend aan haar reputatie en missie. Een gezamenlijke missie van onderwijs- en onderzoeksinstellingen, bedrijfsleven en gezondheidszorg om nieuwe oplossingen te vinden voor een langer en gezonder leven. Ook fysieke uitbreidingsplannen horen daar vanzelfsprekend bij. De komende twee jaar vinden er dan ook veel bouwprojecten plaats. Wat zijn de ambities en plannen?
Tekst: Maurice Hengeveld
Kloppend hart
Het Utrecht Science Park (USP) is volop in ontwikkeling. Op dit moment wordt onder andere gewerkt aan de aanleg van de Uithoflijn, de nieuwbouw van het Prinses Máxima Centrum voor Kinderoncologie, Genmab, de Hogeschool Utrecht, het RIVM en CBG en de faculteit Geowetenschappen van de Universiteit Utrecht (UU). Al enige tijd promoot het USP zichzelf als ‘het kloppende hart van Europa’s meest competitieve regio’. Er werkt dan ook een groeiend aantal kennisinstellingen, onderzoeksinstituten en bedrijven intensief samen om nieuwe oplossingen te vinden voor een langer en gezonder leven, nu en in de toekomst. ‘Samen bouwen we hier aan een betere toekomst. Onderwijs, onderzoek, bedrijfsleven en gezondheidszorg werken aan de wereld van morgen’, valt te lezen op de website. Samen met alle partners op het USP werd daarom begin februari dit jaar de campagne USP bouwen gestart om alle ontwikkelingen kracht bij te zetten.
Begonnen als universiteitsterrein
Om te komen tot waar het nu staat heeft het USP een lange weg afgelegd. Dat begon na de Tweede Wereldoorlog toen de Universiteit Utrecht door groei meer ruimte nodig had. Daarbij kwam het laatste onbebouwde landelijke gebied van de gemeente in beeld, ten oosten van de stad. Nadat in 1958 de allereerste bouwplannen werden gepresenteerd vond de eerste verhuizing – die van de faculteit Diergeneeskunde vanaf de oude locatie van de Veeartsenijschool aan de Biltstraat naar De Uithof – uiteindelijk plaats tussen 1967 en 1988. In de jaren ’90 verhuisden tot slot enkele faculteiten van de Hogeschool Utrecht, het Universitair Medisch Centrum Utrecht en het Wilhelmina Kinderziekenhuis naar het terrein en in 2008 werd de studentenhuisvesting Casa Confetti opgeleverd. In 2011 werd het universiteitsterrein op De Uithof omgedoopt tot Utrecht Science Park, waar gerenommeerde onderzoeksinstellingen en het bedrijfsleven inmiddels een gezamenlijke missie verwezenlijken: ‘bouwen aan een betere toekomst’.
Moeizame weg
De allure en zelfverzekerdheid die het USP anno 2017 uitstraalt kwamen niet vanzelf tot stand. Al snel na de ingebruikname werd De Uithof door haar gebruikers als een onaangenaam gebied ervaren, sfeerloos en ver van de stad verwijderd. Het ongestructureerd toevoegen van gebouwen verslechterde het verblijfsklimaat en de reputatie van De Uithof steeds verder. De verschillende instituten lagen ver uit uiteen en van elkaar geïsoleerd door een overmaat aan ruimte. In het gebied werd niet gewoond en er ontbrak draagvlak voor aanvullende functies zoals winkels en horeca. De Uithof leek daarmee slechts een noodzakelijke overloop voor de groei van de universiteit. Een ongewenste ontwikkeling. Dat bracht de Afdeling Huisvesting er in 1985 toe het Office for Metropolitan Architecture ( O.M.A.) van Rem Koolhaas te vragen een stedenbouwkundige visie op de toekomst van De Uithof te maken. Dat werd de visie ‘Uithof 2000’.
Het Educatorium [OMA / Rem Koolhaas]. Foto: Het Utrechts Archief [catalogusnr. 806250]
Koolhaas nam in zijn visie ‘Uithof 2000’ het onderliggende landschap en het rechthoekige ontwerp van het gebied als uitgangspunt voor een nieuw masterplan, dat erop gericht was het oude intact te houden en nieuwe elementen toe te voegen. Het bestaande ontwerp zette hij aan door vlakken helemaal dicht te bouwen, de landschappelijke structuur benadrukte hij door de historische lijnen aan te zetten en hij voorzag het terrein van een duidelijk centrum. In het plan kreeg De Uithof ook een woonfunctie: in 1999 werden de eerste studentenwoningen opgeleverd. Kenmerkend voor het masterplan was de aandacht voor architectuur. Gerenommeerde architectenbureaus, waaronder dat van Rem Koolhaas zelf, ontwierpen spraakmakende gebouwen voor de Uithof. Bekend zijn de Universiteitsbibliotheek, de warmtekrachtcentrale, Casa Confetti en het Educatorium.
Van campus naar science park
Belangrijke stap in de verdere ontwikkeling van het gebied was de vaststelling van bestemmingsplan De Uithof (2010), dat de uitbouw tot enerzijds universiteitscampus en anderzijds vestigingsplaats van het Utrecht Science Park mogelijk maakte. In aanvulling op het bestemmingsplan zijn er voor De Uithof plandocumenten vastgesteld die nader richting gaven en geven aan inrichting en gebruik van het gebied. Deze documenten worden door de Universiteit Utrecht vanuit haar rol als eigenaar van De Uithof gebruikt als leidraad voor eigen investeringsplannen en worden als contractstuk aan derden verstrekt die zich in het gebied vestigen op basis van erfpacht. Er kwamen grotere ambities en plannen om het gebied te ontwikkelen tot een internationaal toonaangevend vestigingsmilieu voor het cluster life sciences, duurzaamheid en gezondheid. Dat is waar het USP nu staat en waar de gezamenlijke partijen binnen het wetenschapspark momenteel hard aan werken.
Schoolklas lanceert campagne in Utrecht Science park Wereld van Morgen
Doorpakken
Inmiddels is in 2013 een brede coalitie het proces ‘Utrecht Oost/Science Park’ gestart om de potentie van en de gezamenlijke ambitie van partijen in het gebied nóg beter te benutten en aan te jagen. Doel daarbij is ‘om het gebied door te ontwikkelen tot een bruisende locatie voor nationale en internationale kennisintensieve vestigingen’. Binnen die coalitie wordt gezocht naar oplossingen voor knelpunten op het gebied van bereikbaarheid en de door fysieke ruimte begrensde ontwikkelpotentie. Maar ook het huidige bestemmingsplan van De Uithof met een focus op life sciences lijkt een knelpunt. Voor andere functies die bijdragen aan de versterking van het profiel van de kennisregio is elders ruimte nodig. Daarom moet breder gekeken worden. Kansen liggen met name in het versterken van de interactie met Rijnsweerd en met gebieden in aangrenzende gemeentes aan de oostkant.
Area of excellence
Vanuit de coalitie ‘Utrecht Oost/Science Park’ wordt ingezet op ‘het versterken van de potentie van het sciencepark en omgeving zonder dat de kwaliteit van het gebied in de verdrukking komt. Dit laatste is een voorwaarde om als de regio ook op lange termijn aantrekkelijk te zijn als vestigingsplaats voor hoogwaardige (internationale) bedrijven en instellingen. In deze dynamische omgeving, met toenemende stedelijke en infrastructurele druk, blijft investeren in een stevige groene contramal (complementariteit – red.) nodig.’ Ter verbetering van de gebiedskwaliteit wordt gezocht naar verbinding van de kwaliteit van de landgoederen en de Heuvelrug met de dynamiek van de stad. Met Utrecht-oost als ‘area of excellence’ strekt de impact het USP zich uit naar een veel groter gebied, zoals in het naastgelegen kantorengebied Rijnsweerd en de science-as in De Bilt met het RIVM-terrein. Ook de binnenstad van Utrecht, waar een campus is gevestigd en veel voorzieningen en cultuur aanwezig zijn, draagt hieraan bij en dus wordt nadrukkelijk óók gezocht naar afstemming tussen de functies in de binnenstad en het Science Park.
Uithof 3.0
Kansen voor het versterken van het vestigingsmilieu worden door de coalitiepartners voor een belangrijk deel gezocht in het verbeteren van de wisselwerking tussen het economisch profiel en de ruimtelijke koers. Over die visie achter die ruimtelijke koers leven echter ook vragen. ‘De grenzen van het huidige stedenbouwkundig plan zijn door de groei van het USP zo ongeveer bereikt.’ Dat stelt Wim Bouwhuijzen, architect/ontwikkelaar en zelfbenoemd ‘Uithofplanner’, in een artikel van 15 september 2016 op trajectum.hu.nl, het onafhankelijke medium voor de ook op het USP gevestigde Hogeschool Utrecht. ‘Het Utrecht Science Park (USP) heeft enkele vergaande ingrepen nodig’, vindt Bouwhuijzen. ‘Bouw een treinstation, graaf een roeibaan en leg een geluidswal aan.’ Zijn kennis en inzichten deelt hij al enige tijd op het twitteraccount @uithof_utrecht en inmiddels voerde hij daarover gesprekken met vertegenwoordigers van de UU, de provincie, Vrienden van Amelisweerd en een wethouder van de gemeente Utrecht. Bouwhuijzen ‘Hiermee wordt De Uithof een stuk aantrekkelijker en leefbaarder.’
Create a new campus
Een geheel andere visie op de toekomst van het USP en met name de positie van de UU daarbinnen komt van Maarten Hajer, politicoloog en planoloog en sinds oktober 2015 faculteitshoogleraar Urban Futures aan de faculteit Geowetenschappen van de UU. In zijn Diesrede van 27 maart 2017 stelde hij voor de universiteit weer terug te brengen naar het hart van de stad. Hajer stelde daarover het volgende: ‘A final idea is to create a new campus. The city of Utrecht has a unique opportunity right in the heart of the city. The area of Jaarbeurs to Merwede Kanaalzone is close to empty. Here the city could show its ambitions. If the city wants to extend its profile as a knowledge economy the university should be an anchor occupant. Create a new urban campus for those schools that prosper in urban proximity with an iconic building that expresses our openness to the world at its heart. Be centrally present in the urban future of Utrecht. And alleviate the Uithof campus by so doing.’
CU2020
De ambitie om te komen tot een ‘krachtige ontwikkeling van Utrecht Oost/Science Park’ heeft zich echter al vertaald in een uitgezette koers van vijf programmalijnen. Programmalijn 1 behelst de inzet op het creëren van kwalitatief hoogwaardige ontwikkelruimte met groeimogelijkheden om de beweging van campus naar valley in 2020 te kunnen realiseren. Die beweging moet ontstaat door het faciliteren van ontwikkelmogelijkheden en het beter benutten van de beschikbare ruimte in het Science Park en de nabije omgeving. De samenwerkende coalitiepartners, waaronder de UU, richten zich in eerste instantie op het krijgen van meer inzicht in de omvang van de ruimtelijke opgave, de ontwikkelmogelijkheden in de diverse zones en wat er verder ruimtelijk nodig is om de schaalsprong te maken. Ook binnen de andere programmalijnen (kenniscluster – ontmoetingsplaats – bereikbaarheid – duurzame en gezonde omgeving) wordt ingezet op het bereiken van resultaten in 2020. Tegen die tijd staan we vanzelfsprekend graag weer even stil bij de ontwikkelingen.
Maurice Hengeveld is freelance tekstschrijver-redacteur-journalist en tevens als pr/communicatiemedewerker verbonden aan het gebiedsproject Meer Merwede. Hij werkte voorheen als hoofdredacteur bij DUIC.nl en als coördinator pr/communicatie bij De Kargadoor. Maurice richt zich voornamelijk op storytelling, brand journalism en web content strategie en schrijft graag over zijn stad: Utrecht.