Datum: 29-03-2024
Wat is ervoor nodig is om in een co-creatief, rechtvaardig en gebiedsgericht proces te werken aan de energieopgave in natuur of landbouwgrond? Met dit uitgangspunt is AORTA een ontwerpend onderzoek gestart in samenwerking met lokale energiecoöperatie Heuvelrug Energie en diverse partners. 'Van wie is de energie?' is een van de 12 geselecteerde projecten binnen de Open oproep Ruimte voor Rechtvaardigheid van het Stimuleringsfonds.
Om de ambitieuze doelstellingen uit de Regionale Energiestrategie te halen, moeten gemeenten haast maken. De opgave is echter complex: de ruimte voor de opwek van duurzame energie is schaars en maatschappelijk draagvlak is niet vanzelfsprekend. Om de energietransitie te laten slagen, is het van belang om burgers actief bij de ontwikkeling van duurzame opwek te betrekken, maar ook koppelkansen met andere ruimtelijke opgaven optimaal te benutten, en te zoeken naar nieuwe financierings- en verdienmodellen.
Casus Langbroek-Kolland
In het ontwerpend onderzoek Van wie is de energie? onderzoeken AORTA en partners wat ervoor nodig is om in een co-creatief, gelijkwaardig, rechtvaardig en gebiedsgericht proces te werken aan de energieopgave in de natuur en/of landbouwgrond. Het onderzoek richt zich op het gebied Langbroek-Kolland, dat wordt begrensd door de N225, de Lekdijk, de Langbroekerwetering en de N227 (Doorn-Langbroek). Een gebied met landgoederen en intensieve landbouw in het stroomgebied van de Kromme Rijn. Dit gebied bevat een door de RES U16 aangewezen zoekzone voor zon. Met mooie landgoederen en afwisselend landschap is het hier fijn wonen, werken en recreëren. Maar er zijn ook veel opgaven voor de toekomstige inrichting. Denk aan verduurzamen van de landbouw met voldoende verdienmogelijkheden voor agrariërs, het herstellen van de natuur, waterbeheer en klimaatadaptatie. Maar ook recreatie, opwek van duurzame energie, behoud van de cultuurhistorie en versterken van het landschap.
Gebied Langbroek-Kolland. Klik voor grotere weergave (bron: Open Street Maps https://osm.org/go/0Ev3B8wl)
Om te kijken hoe we in dit mooie gebied al die opgaves met elkaar kunnen verbinden tot een aantrekkelijk perspectief, willen we met elkaar rond de tafel. Daarom worden alle belanghebbenden uit het gebied uitgenodigd om mee te denken over de toekomstige ontwikkeling van het gebied. Met elkaar verkennen we wat de ruimtelijke opgaven, waarden en wensen van alle betrokkenen zijn en hoe we die zo goed mogelijk een plek kunnen geven. Daarbij zoeken we naar interessante combinaties van functies, zoals voedselproductie, waterberging en natuur en gaan we in gesprek hoe we tot een rechtvaardige verdeling van lusten en lasten kunnen komen. We werken toe naar mogelijke scenario’s (ontwikkelingsrichtingen) voor de toekomst. We verkennen wat ervoor nodig is om daar te komen en wie met elkaar moeten samenwerken om dit beeld te realiseren.
Kasteel Sandenburg in Langbroek (foto: Tom Jutte via Flickr https://www.flickr.com/photos/hereistom/)
Partners
Architectuurcentrum AORTA en de lokale energiecoöperatie Heuvelrug Energie hebben samen het initiatief genomen voor dit project. Daarnaast zijn diverse experts betrokken: Arjen Spijkerman (landschapsontwerper) en Arda van Helsdingen (landschapsarchitect en teamleider natuur-inclusief ontwerp bij Waardenburg Ecology), leiden het ontwerpend onderzoek; Eelco Boers, adviseur financiering coöperaties bij Energie van Utrecht, berekent de businesscases en Steven de Waal van Public Space Foundation treedt op als chroniqueur van het proces. Verder zijn betrokken: de gemeente Utrechtse Heuvelrug, de gemeente Wijk bij Duurstede en Rabobank Rijn en Heuvelrug.
Proces en resultaat
Uit deze eerste fase van het ontwerpend onderzoek moet blijken welke opgaven, waarden, belangen en afwegingen een rol (zouden moeten) spelen bij de toekomstige inrichting van dit gebied, en in welke toekomstvisie(s) op de gebiedsinrichting zich dat laat vertalen, inclusief beloftevolle verdienmodellen. Het resultaat is een aantal scenario’s (ontwikkelingsrichtingen) en een ambitiekaart die kunnen dienen als basis voor concrete planvorming. Het doel is om met deze resultaten investeerders te enthousiasmeren en politiek draagvlak te creëren voor een pilotproject in de volgende fase. Van februari t/m april 2024 worden diverse stakeholders geïnterviewd en het gebied geanalyseerd. Van april t/m augustus 2024 vinden er een drietal stakeholdersessies plaats.
Langbroekerwetering (foto: Tom Jutte via Flickr https://www.flickr.com/photos/hereistom/)
Open oproep Ruimte voor Rechtvaardigheid
Van wie is de energie? is een van de 12 projecten die zijn geselecteerd voor de Open Oproep Ruimte voor rechtvaardigheid van het Stimuleringsfonds. Het de vijfde oproep die is uitgezet binnen het Actieprogramma Ruimtelijk Ontwerp. Ruimte voor rechtvaardigheid heeft als doel om vernieuwende strategieën voor rechtvaardigheid en inclusie te ontwikkelen, zodat de grote verbouwing van Nederland vanuit een bewust gedefinieerd rechtvaardigheidsperspectief kan plaatsvinden. Hoe kan de transformatie van Nederland ook worden ingezet als middel om de kwaliteit van leven voor iedereen te verbeteren?
Van wie is de energie? is een samenwerking van:
Rabobank Rijn en Heuvelrug 
& Arjen Spijkerman (landschapsontwerper, duurzaamheidsadviseur Energietransitie)