Datum: 26-09-2014
Tekst: Maurice Hengeveld
Na 15 jaar bouwen werd met de feestelijke opening van het Heycopplantsoen afgelopen 10 september de afronding gemarkeerd van de nieuwe stadswijk Parkhaven. Met ruim 950 eengezinswoningen en appartementen is Parkhaven de op één na grootste binnenstedelijke Vinex-locatie van Nederland. Een succesvolle wijk ook inmiddels, met een prettige dynamiek. Het openbare karakter van de Veilinghaven en de langs de haven gevestigde horeca zijn daarbij het levendige middelpunt.
‘Een stuk stad waar je graag komt’
‘Dit gebied aan de westkant van de Utrechtse binnenstad zal in de toekomst een functie vervullen die de voorgaande functies combineert. We maken van de infrastructuur en de symbolen van haven en industrie gebruik om een gebied te creëren dat net zo aantrekkelijk is als de huizen en tuinen van de vroegere moesgrachten. Een stuk van de stad waar je graag komt, waar je elkaar ontmoet, waar altijd iets te doen is.’ Met die woorden opende toenmalig burgemeester Annie Brouwer-Korf in 2006 het Havenpaviljoen in Parkhaven als gemeenschappelijke ruimte voor de 15 ligplaatsen voor historische, authentieke woonschepen. Ook vond die dag de succesvolle eerste editie van het Havenfeest plaats, een initiatief van de Stichting Havenfeest Utrecht rond historische schepen. Brouwer-Korf zei daarmee destijds niets te veel, zo blijkt inmiddels bij een rondgang door de populaire nieuwe stadswijk.
Hoogtijdagen Veilinghaven
De historie van Parkhaven voert terug naar de beginjaren twintig als bij het Merwedekanaal in Dichterswijk-West een loshaven wordt gegraven, waarlangs zich in rap tempo tal van handelaren in bouwmaterialen vestigen. Kort daarna wordt, in samenhang met de bouw van de grote hal voor de groenten- en fruitveiling, de Veilinghaven aangelegd. Een groot succes, ook omdat de markten van het Paardenveld en die van Vredenburg daarheen worden overgebracht. In 1948 komt er een tweede en in 1960 nog een derde veilinghal bij. Diverse spoorlijnen worden aangelegd voor het transport ten behoeve van de veiling. Als in de jaren zestig de aanvoer van groenten en fruit steeds meer over de weg gaat en de veiling vervolgens naar Nieuwegein verhuist, komt er definitief een einde aan de oorspronkelijke functie van veilinghal en haven. De laatste wordt gedeeltelijk gedempt en de Stadstimmerwerf van de gemeente Utrecht vestigt zich er in 1968. Eén jaar later krijgt het monumentale veilinggebouw een sportieve bestemming.
Stedenbouwkundig plan Parkhaven, Bouwfonds ontwikkeling
Planontwikkeling
De start van de planontwikkeling voor het Veilinghaventerrein wordt al begin jaren negentig van de vorige eeuw opgepakt. In 1991 wordt als vervolg op een stadsvernieuwingsplan voor Dichterswijk-West het Masterplan Veilinghal- en Veilinghaveterrein opgesteld. Beoogd doel is het versterken van de woonfunctie, onder andere door middel van het toevoegen van woningen in het hogere marktsegment. Daarnaast worden opgaven geformuleerd op het gebied van welzijn, voorzieningen, verkeer, mobiliteit, leefbaarheid en veiligheid. De ontwikkeling tot woongebied met een kwalitatief en kwantitatief sterke woonfunctie moet de omringende wijken Dichterswijk en Rivierenwijk beter verbinden en de kwalificatie no-go area aan de achterkant van het station ombuigen tot een, volgens het plan, ‘gedifferentieerd stedelijk woongebied met een hoge kwaliteit dat een sterke positie inneemt ten opzichte van het stationsgebied’. Of een stuk stad waar je graag komt, zoals Annie Brouwer-Korf het in 2006 formuleerde.
Aanhaken
Kort nadat er zicht kwam op de herinrichting van het Veilinghaventerrein wordt door drie architecten met historische schepen de Initiatiefgroep Historische Haven Utrecht opgericht. Hun inspanningen resulteren in een plan voor een haven voor historische bewoonde bedrijfsvaartuigen en een aantal andere schepen. Voor de juiste sfeer is ook over het gebruik van de kade nagedacht, in de vorm van 4 trechters, een kraan, een havenloods en een havenpost. De Havenloods refereert middels het ontwerp, de plaatsing, de indeling, de richting en het materiaalgebruik aan de voormalige groente- en fruitveiling aan de Veilinghaven uit 1925. Een markante uitstraling hebben de 4 grote trechters, die nieuw gebouwd zijn en de naam ‘U-trechters’ meekregen. Ze hebben een functie als atelier- of bedrijfsruimte. De ruimte onder de U-trechters is openbaar terrein en dus voor eenieder toegankelijk.
Historie opnieuw vormgegeven
De intenties waarmee de ontwikkelingen begin jaren negentig werden ingezet hebben daadwerkelijk geleid tot een enorme opwaardering van het gebied. Aan de Veilinghavenkade liggen tegenwoordig historische zeilschepen en platbodems aangemeerd. De voormalige haven is iets groter gemaakt en de vervallen kades zijn gerestaureerd en verlaagd. De historie van de plek is hier prachtig ingebed in moderne vormgeving, een levendig middelpunt in Parkhaven vanwege het openbare karakter en de langs de haven gevestigde horeca. Aansprekende architectuur die zich verhoudt tot de directe omgeving doet de rest. De stijl van de nieuwbouwwijk legt de verbinding tussen het stationsgebied en de oude wijken. De rode bakstenen, erkers en dakranden doen denken aan de architectuur van de jaren ’30, de wijk kent veel groen en is nagenoeg autovrij door de ondergrondse parkeergarages.
Kers op de taart
Een van de meest markante gebouwen in Parkhaven is de ‘Symfonie‘. Het appartementengebouw kan worden omschreven als een puzzel waarvan de stukjes op het eerste oog onafhankelijk van elkaar door vier architecten zijn ontworpen. Hoewel de baksteen steeds dezelfde is, variëren metselwijzen en raampartijen. In het verlengde van de Symfonie (46 appartementen) is de ‘Sonate’ (15 appartementen) in dezelfde stijl gebouwd. Als kers op de taart zijn in 2012 in en rondom de Veilinghaven 13 betonnen sculpturen geplaatst van de internationaal vermaarde Utrechtse kunstenaar Ruud Kuijer. De bewoners in de wijk zijn actief betrokken geweest bij de totstandkoming van de kunstwerken, onder andere door het aanleveren van voorwerpen die betekenisvol voor hen persoonlijk waren. Het werk van Kuijer is ook elders in Utrecht te bewonderen onder andere langs het Amsterdam-Rijnkanaal (Waterwerken).
Bezwaren rond verkeerstoename
Begin 2014 ging de laatste nieuwbouwwoning in de verkoop en daarmee stopte het actuele woningaanbod in Parkhaven. Zonder meer geslaagd is de opzet om een woonwijk te ontwikkelen van een no-go area tot een succesvolle nieuwe stadswijk, waar (volgens de verkoopbrochures) ‘de stad tot rust komt’. Maar…er zijn vanzelfsprekend ook bezwaren! Niet zozeer rond de ontwikkeling van Parkhaven zelf als wel tegen de gemeentelijke plannen rond verbreding van de direct langs de wijk gelegen Van Zijstweg naar een zesbaans weg met een 2×2 autoweg en een 2×1 HOV-baan waarover dagelijks 23.000 auto’s en 1.800 bussen de stad in en uit zouden gaan rijden. Het ‘Comité van Zijstweg’ tekende daartegen eind 2012 bezwaar aan zet zich tot op de dag in om de plannen te voorkomen. Zo zijn er zorgen over luchtkwaliteit en geluid, maar ook over de onneembare barrière die een zesbaans weg door de wijk vormt alsmede de sloop van de langs de Van Zijstweg, pal achter de U-trechters gelegen historische hovenierswoning.
Nieuwsgierig naar Parkhaven? In het voorjaar 2015 organiseert AORTA weer rondleidingen in het gebied. Houdt de website dus in de gaten.