Datum: 19-09-2014
Over de vraag of Utrecht straks het grootste voedselproducerende dak van Nederland heeft is de laatste tijd veel geschreven in de media. Sinds juni dit jaar heeft Hoog Catharijne een daktuin met kippenhok, een initiatief van medewerkers van Corio die vanuit hun kantoor uitkijken op het dak. Een eetbare tuin die langzaam over de daken van hét winkelhart van Nederland wordt uitgerold. Brengt dit initiatief weer in beeld dat er eerder plannen lagen voor het realiseren van groene daken en gevels binnen het Stationsgebied en hoe staat het daar eigenlijk mee?
Tekst: Maurice Hengeveld
Verdwenen ambities
De gemeentelijke plannen van een aantal jaren terug rond het toepassen van groene daken en gevels in het Stationsgebied lijken al geruime tijd naar de achtergrond te zijn verdwenen. Waar het grote oppervlak aan platte daken voldoende mogelijkheden bood voor inpassing, bleek een groot aantal projecten al te ver op dreef. Waar nog wel kansen lagen lijken ook die gaandeweg uit beeld te zijn geraakt. En dan is er ineens de Tuinfabriek, een eetbare tuin op het dak van Hoog Catharijne. Weliswaar is de insteek stadslandbouw een andere dan die van energiebesparing en verbetering van het stadsmilieu, toch liggen ze in elkaars verlengde. Eten, GFT inzamelen, composteren, zaaien, groeien, oogsten, koken en eten vormen bij de Tuinfabriek het productieproces. De tuin kwam er op initiatief van Corio en wordt door medewerkers samen met omwonenden beheerd. Donderdag 25 september wordt het tweede seizoen er afgesloten met een Oogstfeest.
Hub voor gezond en eerlijk eten
Verantwoordelijk voor het concept van de Tuinfabriek is Ester van de Wiel, ontwerper en curator publieke ruimte. Met bijeenkomsten wil zij het stadslandbouwnetwerk versterken door niet alleen stadslandbouwers, maar ook de projectontwikkelaar, de vastgoedeigenaar, de architect en de journalist aan tafel uit te nodigen. Door een netwerk te bouwen van diverse expertises en belanghebbenden kunnen stadstuinen een belangrijke hub worden in de stad waar kennis kan worden verkregen over gezond en eerlijk eten, waar gecreëerd kan worden en waar ook de groene vingers in de praktijk gebracht worden. Over het nut en de noodzaak van stadslandbouw voor een groene stad schreef Anne Marie Gout eerder al een blog voor Aorta. Daarin refereert Gout aan een besluit uit 2012 van het toenmalige gemeentebestuur, dat gezondheidsaspecten structureel moeten worden meegenomen bij alle ruimtelijke ontwikkelingen in Utrecht en de rol die daarin is weggelegd voor de GG&GD.
Veranderende inzichten
De Tuinfabriek op het dak van Hoog Catharijne lijkt, met het oog op gemeentelijke ambities, dus een welkom initiatief. Het brengt ook eerdere plannen in herinnering rond de inpassing van groene daken en gevels in het Utrechtse Stationsgebied, ontstaan nadat de klimaatcrisis, luchtkwaliteit, energiegebruik en aantrekkelijke woon- en werkomgeving in beeld kwamen. Terwijl de plannen voor herontwikkeling van het Stationsgebied er toen al lagen, wijzigden de inzichten over onder andere de toepassing van groene daken sterk. Het grote oppervlak aan platte daken in het Stationsgebied bood en biedt daarvoor nog steeds veel mogelijkheden. Provincie en gemeente Utrecht namen om die reden jaren terug het initiatief tot een onderzoek naar mogelijke toepassingen. Ingenieursbureau Utrecht benaderde daarvoor de vijf grootste private eigenaren van locaties in het gebied, te weten Corio, Jaarbeurs, NS Poort, ProRail en Rabobank. Daarbij werd gekeken naar de realiseringsmogelijkheden op korte (binnen 5 jaar) en lange termijn (binnen 15 jaar) op zowel bestaande als nieuwe gebouwen.
Partijen positief, maar…
Betrokken partijen bleken positief, maar een aantal projecten bleek al te ver op dreef voor een daadwerkelijke toepassing van groene daken en gevels. Daarnaast was bij nieuwe projecten, zoals bijvoorbeeld de OV-terminal al gekozen voor duurzame alternatieven, zoals transparante dakconstructies en zonnepanelen. Omdat er nog wel kansen lagen bij toekomstige ontwikkelingen, zoals het Sijpesteijnkwartier, het Jaarbeursterrein en de Knoopkazerne werd besloten om als gemeente dergelijke initiatieven nadrukkelijk bij betrokken partijen te promoten. Het realiseren van groene daken blijkt dus vooral een zaak van particuliere eigenaren en ontwikkelaars. Met uitzondering van het Muziekpaleis en het Stadskantoor, heeft de gemeente in het Stationsgebied zelf geen eigendommen. Een groen dak op het Muziekpaleis bleek vanwege de hoeveelheid technische installaties en de constructies niet haalbaar. Het Stadskantoor krijgt wel een groen dak, op het gedeelte tussen de twee torens.
Kansen, kansen, kansen
Hoewel de focus op het realiseren van groene daken en gevels binnen het Stationsgebied momenteel wat uit beeld lijkt, laat bijvoorbeeld het energiezuinig vegetatiedak op zowel de bestaande gebouwen als op het (nieuwe) bestuurscentrum van de Rabobank aan de Croeselaan zien dat een groen dak wel degelijk inpasbaar én uitvoerbaar is. Ook Corio realiseerde in het nieuwe woon-winkelgebouw De Vredenburg een gezamenlijke daktuin voor bewoners en zal in de nabije toekomst, naast de Tuinfabriek, mogelijk nog andere initiatieven ontplooien. Dergelijke groenvoorzieningen dragen bij aan het huidige stadsmilieu op het gebied van waterberging, het afvangen van fijnstof, vergroten van de biodiversiteit, verminderen hittestress, het opnemen van NOx, afname van geluidsoverlast én energiebesparing. Een vergelijkbaar positieve bijdrage leveren, weliswaar vanuit een andere doelstelling, ook daktuinen als die op Hoog Catharijne. Waar stadslandbouw in Utrecht – bijvoorbeeld door de inspanningen van Eetbaar Utrecht – de laatste tijd al een enorme impuls kreeg liggen daarvoor ook op veel Utrechtse daken, al dan niet binnen het Stationsgebied, mogelijk nog kansen.
Zelf doen
De gemeente Utrecht heeft haar duurzaam bouwen beleid (Dubo) beschreven in een aantal plannen en nota’s. De Kadernota Duurzaam Bouwen en vervolgens de betreffende onderdelen in het Milieubeleidsplan zijn daarvoor de basis. Hoewel de term groene daken daarin niet voor komt wil dat niet zeggen dat de gemeente het thema geheel heeft laten varen. Zo worden inwoners via utrecht.nl opgeroepen om Utrecht groener, duurzamer en leefbaarder te maken door het dak of de gevel van hun woning, garage, schuur, woonboot, flat of school te voorzien van een groen dak en stelt de gemeente daarvoor een subsidie beschikbaar. Ter inspiratie is het wellicht leuk om eens op de website van Sempergreen te kijken, het in Odijk gevestigde bedrijf in groene oplossingen voor dak, gevel en bodem. Het bedrijf voerde projecten uit over de hele wereld, maar ook voor de Kromhoutkazerne en Hotel Mitland in Utrecht. Nog niet in het Stationsgebied dus, maar wellicht komt dat nog…